Waar komt het woord Reitdiep vandaan?
Voor de naam worden twee verklaringen genoemd: * De naam kan komen van de rietvelden (reit = riet) ten noordwesten van de stad Groningen waar het diep doorheen stroomde. [3][4] * De naam kan verwant zijn aan reiten (= lopen, stromen) en dus het als een rivier lopende gegraven diep betekenen. Het Lopendediep in Groningen verwijst bijvoorbeeld naar deze naam.
De loop van het Reitdiep
Vanaf Wierumerschouw is het Reitdiep de gekanaliseerde benedenloop van de Hunze. Het gedeelte van Dorkwerd tot Wierumerschouw is sinds 1385 de gegraven benedenloop van de Drentsche Aa. Dit gedeelte is ook wel het Zwanerak genoemd, maar deze naam is in onbruik geraakt. Het Reitdiep tussen Groningen en Dorkwerd is al in de eerste helft van de 13e eeuw tot stand gekomen ter bevordering van de scheepvaart. Dit deel wordt in historische bronnen ook wel Westerdiep genoemd ter onderscheiding van de Hunze, die Oosterdiep wordt genoemd.
In het verleden zijn, als gevolg van verzanding, gedeelten van de Hunze rechtgetrokken. Deze gedeelten hebben soms een eigen naam. Het Zwaluwrak (1622) ligt ten noorden van Oldehove (bij De Kampen), het Garnwerder Rak (of Langerak of Nieuwe Kanaal, 1629) bij Garnwerd. De oude loop is daar nog zichtbaar als het Oude Diepje.
Tot de aanleg van het Eemskanaal in 1876 is het Reitdiep de enige open verbinding van Groningen met de zee. De Noorderhaven in Groningen is dan ook een getijhaven geweest. Door het leggen van de dijk van Zoutkamp naar de Nittershoek, met daarin een spui- en een schutsluis is de open verbinding verdwenen. In 1877 is de afsluiting gereed gekomen. Daarmee is ook de invloed van het getij uit de stad Groningen verdwenen.
Aan het einde van het Reitdiep ligt Zoutkamp dat, tot de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, een vissershaven is geweest. Het Reitdiep vervolgt zijn weg in het Lauwersmeergebied als de Zoutkamperril, de Slenk en het Vaarwater naar Oostmahorn. Het Reitdiep is de belangrijkste afwatering van het noorden en het westen van de provincie Groningen en de kop van Drenthe. In het diep ligt het boemzemgemaal De Waterwolf, bij de buurtschap Lammerburen, meestal aangeduid met Electra.
De Hunze
De Hunze is eens de belangrijkste vaarweg van de stad Groningen naar zee geweest. Al voor de 14e eeuw heeft de stad een aansluiting op deze natuurlijke vaarweg. Het kanaal is gegraven vanaf de Noorderhaven, waar de Drentsche Aa uitmondt, naar de Hunze bij Dorkwerd. Aanleiding voor de nieuwe vaarweg is het dichtslibben van de Drentsche Aa, waardoor scheepvaart onmogelijk is geworden.
De Hunze heeft nogal gekronkeld. Door de getijdenwerking zijn delen van de waterweg verzand. Om de afwatering te verbeteren en de scheepvaart tegemoet te komen, zijn veel meanders afgesneden. Zo'n gegraven, recht stuk wordt wel `rak' genoemd. De namen ‘De Raken’ en ‘De Kromme Raken’ bij Garnwerd zijn hierop terug te voeren.
Het gedeelte tussen Dorkwerd en Wierum is in 1435 rechtgetrokken, in 1622 volgt de kronkel boven Oldehove en in 1629 wordt het stuk tussen Wetsingerzijl en Noorderpomp gegraven. De Hunze die dan grotendeels is rechtgetrokken heet voortaan Reitdiep. Ten westen van Aduarderzijl kronkelt het Reitdiep nog wel als de natuurlijke zeearm. Het Oude Diepje is de sterk meanderende oude loop van de natuurlijke Hunze.
Geen open verbinding meer
Het Reitdiep staat tot 1877 in open verbinding met de zee. Eb en vloed komen tot in de stadsgrachten van Groningen. In de 19e eeuw begint de trechtervormige monding van het Reitdiep dicht te slibben. Dat zorgt voor problemen. De scheepvaart ondervindt er veel hinder van. Bovendien wordt de afwatering gehinderd, terwijl het Rietdiep juist zo belangrijk is voor de afvoer van het water uit Drenthe. De provincie Groningen probeert dan de aangeslibde grond in de monding te verwijderen, maar dat lukt niet. Afsluiten van het Reitdiep durft men niet uit vrees voor het bemoeilijken van het spuien. De komst van grotere en dieperliggende schepen leidt in 1856 tot het besluit het Eemskanaal te graven, dat ook een functie zal krijgen voor de afwatering. Daarmee komt de weg vrij voor het afsluiten van het Reitdiep. In 1861 wordt begonnen met de werkzaamheden en in 1877 zijn twee zeesluizen bij Zoutkamp gereed: één voor het Reitdiep en één voor de Lauwers.
Het Reitdiep is nu niet langer een zeearm. De waterhuishouding in het gebied kan beter worden gereguleerd, wat gunstig is voor de landbouw. De dijken veranderen van zeekerende dijken in slaperdijken. De stad Groningen kent geen eb en vloed meer en beschikt niet meer over een zeehaven. Delfzijl wordt nu de nieuwe zeehaven van Groningen.
Gemaal Electra
In 1920 is het gemaal De Waterwolf in het Reitdiep officieel in gebruik. Het gemaal staat bekend onder de naam Electra, genoemd naar het waterschap dat verantwoordelijk is voor de bouw. De Waterwolf is het allereerste elektrisch aangedreven gemaal in Nederland. Samen met het D.F. Woudagemaal bij Lemmer is het destijds het grootste gemaal van Europa.
De directe aanleiding voor de bouw van Electra is de afsluiting van het Reitdiep. Door het verdwijnen van het natuurlijke getij in het Reitdiep wordt de waterlozing moeilijker, vooral als aanhoudende westenwind de zeewaterstand opstuwt. Soms is het zelfs onmogelijk om water te lozen. Als er veel regen valt, stromen landbouwgronden onder water. In 1913 wordt daarom het waterschap Electra opgericht met als doel een gemaal in het Reitdiep te realiseren.
Electra voert het grootste deel van het water van de provincie Groningen en Noord-Drenthe af. Het overtollige water uit het achterliggende gebied, de Electraboezem, gaat via het Lauwersmeer door de spuisluizen bij Lauwersoog naar de Waddenzee. Waterschap Electra is later opgegaan in het Waterschap Noorderzijlvest.
Bronnen: 1.Het verhaal van Groningen
|
||||||||||||||||
